Materi Daring Bahasa Jawa Kelas 7 “Tembung Rangkep, Sasmitaning Tembang Macapat, Araning Papan Dll”

ByBudi Arianto

Assalamualaikum Wr.Wb

Selamat bertemu kembali dengan saya di Blog Dwija Gumilar “Nguri-uri Basa Jawa”.

Anak-anakku,siswa-siswi dan para pecinta Bahasa Jawa, pada kesempatan kali ini kita akan bersama-sama membahas Materi Daring Bahasa Jawa Kelas 7 “Tembung Rangkep, Sasmitaning Tembang Macapat, Araning Papan Dll”.

Tembung Rangkep

Tembung Dwipurwa yaiku tembung sing dirangkep wandane sing ngarep.

Deduga lawan prayoga, myang watara reringa aywa lali, iku parabot satuhu,kan kena tininggala, tangi lungguh angadeg tuwin lumaku angucap meneng myang nendra, duga-duga aja kari.

Tembung deduga – saka tembung duga di rangkep sing ngarep ( purwa ) mula dadi duduga – owah dadi deduga.
Tembung reringa – saka tembung ringa dirangkep sing ngarep ( purwa ) mula dadi riringa – owah dadi reringa.

Gawea dadi tembung dwipurwa:

Tetulung 6. Jejupuk 11. tetuku
Bebungah 7. Lelumpuk 12. lelunga
Lelara 8. Leluri 13. reresik
Reresik 9. Gegaman 14. lelumbah
Dedunung 10. Cecawis 15. Leluhur,jejamu

Tembung Dwiwasana yaiku tembung sing rangkep wandane sing mburi.

Tuladha :

Cekikik, cethethet, cengingis, cengenges, cekakak, mbegegeg.

Tembung Dwilingga yaiku tembung sing dirangkep kabeh linggane.
Tembung dwilingga padha swara yaiku linggane diucapake kaping pindho.

Tuladha : udan-udan,luwih-luwih,mlaku-mlaku,awan-awan,takon-takon,buku-buku,watuk-watuk,meja-meja,kursi-kursi lsp

Tembung dwilingga salin swara yaiku tembung kang dirangkep linggane naging ana saperangan swarane kang owah.

Tuladha : tokan-takon,mloya-mlayu,mongan-mangan,ngomba-ngombe,bola-bali,nongas-nangis,bonjar-banjir,mesam-mesem,thingak-thiinguk,mloka-mlaku.

Tembun dwilinga semu utawa dwi lingga murni yaiku tembung mau ora ana linggane, seumpama dipisah linggane ora ana tegese.

Tuladha : undur-undur,orong-orong,kupu-kupu,anggang-anggang, anting-anting,ontang-anting, ondhe-ondhe,pia-pia,ali-ali, andheng-andheng,

SASMITA TEMBANG MACAPAT

Gatekna !

Sabarang kang dipun ucap, nora wurung mung plehe pribadhi, iku lelabuhan atut, aja nedya anelad, ing watake kangnem prakara punika,kang sayogya ngupayaa, anglir mastimbul ing warih.

Pungkasane pada tembang iki migunakake tetembungan mastimbul ing warih, mas = emas, timbul =mumbul, warih = banyu dadine emas mumbul ing banyu = mas kemambang tegese pupuh sateruse tembang MASKUMAMBANG. Tetembungan kaya ngene iki di arani sasmita tembang.

Iki samitane tembang apa?

Ayo padha nembang sinambi muthiki roning kamal ( godhong asem ).

Sasmitane tembang : sinom

Padha tembangan madu manis upamane.

Sasmitane tembang dhandhanggula

Ayo padha dikanthi menyang taman kaputren.

Sasmitane tembang : kinanthi

Rama Semar wis mungkur, ayo padha tetembangan.

Sasmitane tembang : pangkur

Jumbuh karo kahanane kang nyenengake ayo padha tetembangan.

Samita tembang : gambuh.

Araning panggonan

1. Kandhang jaran arane Gedhogan

2. Kandhang pitik arane Pranji

3. Kandhamg bebek arane Kombong

4. Kandhang dara arane Pagupon

5. Kandhang jangkrik arane Tulang

6. Kandhang gajah arane Wantilan

7. Kandhang macan arane Krangkeng

8. Omah yuyu arane Rong

9. Omah tawon arane Tala

10. Omah landhak arane Song

Arane anak kewan

Anak pitik arane Kuthuk
Anak menthok arane minthi
Anak bebek arane meri
Anak sapi arane pedhet
Anak jaran arane belo
Anak kebo arane gudel
Anak kucing arane cemeng
Anak wedhus arane cempe
Anak gajah arane bledug
Anak cecak arane sawiyah

Bocah Sukerta

Menawi sedaya sampun nindakaken jejibahanipun piyambak-piyambak kanthi sae insya Allah Negari Sukerta Negara Ngamarta enggal badhe ical lan dados negari ingkang gemah ripah loh jinawi tata tentrem kerta raharja.

Tembung Sukerta tegese reged, reribet, alangan. Lha yenana sebutan bocah sukerta iku bocah sing duwe rereged carane ngilangi kudu di ruwat. Bocah sukerta tuladhane bocah ontang-anting yaiku bocah sing ora duwe sedulur amarga anak tunggal.

Tuladha :

Anaka lanang siji diarani ontang –anting.
Anak loro wadon kabeh diarani kembang sepasang

Bocah sukerta ing ngisor iki arana jenenge !

Anak loro lanang kabeh arene uger-uger lawang
Anak telu lanange ana tengah arane pancuran kapit sendhang
Anak lima wadon kabeh arane pancagati
Anak telu lanang kabeh arane cukit dulit
Ana loro lanang wadon arane kedhana-kedhini

Apa kang dikarepake ?

Bocah sendhang kapit pancuran yaiku anak telu wadon ing tengah
Bocah julung caplok yaiku bocah sing lair mbarengi srengenge angslup
Bocah wuyungan yaiku bocah sing lair mbarengi ana perang
Bocah cukit dulit yaiku anak telu lanang kabeh
1. Bocah sarimpi yaiku anak papat wadon kabeh

Tembung Entar

Tembung entar yaiku tembung sing duwe teges ora sabenere/ ora salugune/ arti kiasan.

Tembung entar ing ukara iki tegesna !

Bareng oleh pangalem saka panggedhene , Tono gedhe atine. Gedhe atine tegese bombong, tatag,ora kuatir
Mikirake anake sing angel ditata, Pak Karto mangan ati. Mangan ati tegese susah.
Sawise oleh katrangan saka Pak Lurah bab mumpangate pendhidhikan Pak Suto padhang atine banjur gelem nyekolahake anake. Padhang atine tegese paham,mudheng,jelas,seneng.
Amarga diunen-uneni bulike, Ani banjur pingget atine mula nganti saiki ora gelem dolan ing daleme bulike. Pingget atine tegese gela, mangkel,serik.
Pak Krama entek atine bareng dikandhani yen putrane kacilakan. Entek atine tegese kaget,kuatir.
Sari kae lobok atine mula angel nesune. Lobok atine tegese sabar.
Mbak Ririn kae bening atine ora tau duwe ulat peteng. Bening atine tegese sumeh.
Putrane Pak Marno ditugasake ing Aceh, mula Pak Marno cilik atine amarga akeh prajurit TNI kang dadi korban. Cilik atine tegese wedi,jirih.
Tuti kae cupet atine Perkara sepele wae dadi uring-uringan. Cupet atine tegese gampang nesu.
Bocah sing dhuwur atine ora disenengi kancane. Dhuwur atine tegese sombong,gumedhe.

TEMBUNG YOGYASWARA

Tembung Yogyaswara yaiku tembung loro, tembung sing ngarep tiba swara a , tembung sing mburi tiba swara i , sing tegese lanang lan wadon

Lomba resik-resik kelas minangka piranti kanggo nggulawenthah marang putra-putri ing babagan karesikan.
Tembung putra lan putri iku meh padha bedane a lan i kang mbedakake yen a lanang yen i putri. Dadi putra iku anak lanang, yen putri anak wadon.
Tuladha liyane : Mudha-mudhi : mudha tegese bocah enom lanang, mudhi bocah enom wadon, dewa-dewi,widadara-widadari,bethara-bethari, mahasiswa-mahasiswi lsp.Tembung-tembung kaya mangkene iki karan tembung Yogyaswara

Wenehana tandha contreng ( √ ) ing kolom Ya utawa Ora !

No	Tembung	Tembung Yogyaswara
Ya	Ora
1	Gandarwa-gandarwi
2	Siswa – siswi
3	Kedhana – kedhini
4	Hapsara – hapsari
5	Muna – muni
6	Raseksa – raseksi
7	Ontang – anting
8	Bola – bali
9	Wira – wiri
10	Yaksa – yaksi

BASA KRAMA ALUS

Basa Krama Alus yaiku Basa sing tetembungane migunakake tembung krama kacampur krama inggil tumrap wong sing di ajak guneman ( wong kapindho ) utawa wong sing di gunem ( wong katelu ), dene ater2 lan panambange di kramakake.

( di dadi dipun,e dadi ipun,ne dadi nipun,ake dadi aken )

Owahana dadi basa krama alus !

Aku wis kandha bapak yen aku arep nonton wayang karo Mas Anung ing Blok T Blora.

Kula sampun matur bapak menawi kula badhe ningali ringgit kaliyan Mas Anung wonten Blok T Blora.

Ing Blok T ana bakul wayang,aku ditukokake wayang Gathutkaca bapak.

Wonten Blok T Blora wonten bakul ringgit, kula dipuntumbasaken ringgit Gathut Kaca bapak.

Karcise kanggo nonton wayang ora dakgawa nanging digawa bapak.

Karcisipun kangge ningali ringgit mboten kula beta nanging dipun asta bapak.

Bapak aja ngadeg ana kono,lungguh kene wae,aku sing ngadeg ana kono.

Bapak sampun jumeneng wonten ngriku, pinarak ngriki kemawon,kula ingkang ngadeg wonten ngriku.

Adhiku diwenehi dhuwit simbah kanggo tuku wayang.

Adhi kula dipun paringi arta simbah kangge tumbas ringgit.

Duren sing wis mateng kang tiba saka wite dakwenehake simbah.

Duren ingkang dereng mateng ingkang dhawah saking witipun kuka aturaken simbah.

Aku dhek wingi diwenehi dara lima Pak Dhe dakgawa mulih.

Kula kala wingi dipunparingi dara gangsal Pak Dhe kula beta wangsul.

Dara diwenehi pakan jagung supaya cepet gedhe.

Dara dipun sukani tedhan gandung supados cepet ageng.

Dhuwit susuk tuku gula dak wenehake ibu maneh.

Arta jujul tumbas gendhis kula aturaken ibu malih.

Esuk mau ana duren tiba naging durung mateng banjur dakwenehake adhiku.

Enjing wau wonten duren dhawah nanging dereng mateng lajeng kula sukakaken adhi kula.

Bapak wingi bengi nonton wayang lakon Bima Bungkus ing Blok T Blora.

Bapak kala wingi dalu mirsani ringgit lakon Bima Bungkus wonten Blok T Blora.

Aku melu ibu menyang pasar nukokake oleh-oleh kanggo simbah.

Kula ndherek ibu dhateng peken mundhutaken angsal-angsal kagem simbah.

Sesuk sore aku dikongkon ibu ngeterake simbah bali menyang Magetan.

Benjing sonten kula dipunutus ibu ndherekaken simbah kondur dhateng Magetan.

Bu Mimin lagi wae teka durung nganti lungguh ing kantor guru banjur lunga menyang kelas.

Bu mimin nembe kemawon rawuh dereng ngantos lenggah wonten kantor guru lajeng tindak dhateng kelas.

Simbah arep bali menyang Magetan sesuk esuk.

Simbah badhe kondur dhateng Magetan benjing sonten.

MBENERAKE PANULISAN KANG LUPUT

Tuladha :

Ojo podo gumun yen ono wong podo lungo. (iki luput)
Aja padha gumun yen ana wong padha lunga. (iki sing bener)
Blora wis wayahe kuncoro. (iku luput )
Blora wis wayahe kuncara. ( iku sing bener )

No	Ukara	Ket
1	Podo-podo sedulor ojo podo tawor	Salah
	Padha-padha sedulur aja padha tawur	Bener
2	Bagas moco buku boso Jowo	Salah
	Bagasa maca buku basa jawa	Bener
3	Urip ing alam donyo papane golek sangu ing suwargo	Salah
	Urip ing alam donya papane golek sangu ing suwarga	Bener
4	Kirimanmu wis ditompo wingi sore	Salah
	Kirimanmu wis ditampa wingi sore	Bener
5	Welingku ono ndalan sing athi-athi	Salah
	Welingku ana ndalan sing ati-ati	Bener
6	Raden Setyaki ati-atine ngudhup turi	Salah
	Raden Setyaki athi-athine ngudhup turi	Bener
7	Ngudi ngelmu ojo podo sembrono	Salah
	Ngudi ngelmu aja padha sembrana	Bener
8	Karo konco ayo sing rukon	Salah
	Karo kanca ayo sing rukun	Bener
9	Mripate loro, loro kabeh kudhu diobati	Salah
	Mripate loro,lara kabeh kudu diobati	Bener
10	Poro konco podo thuku thahu	Salah
	Para kanca padha tuku tahu	Bener
11	Aku mau wis kondo yen arep nggowo sego	Salah
	Aku mau wis kandha yen arep nggawa sega	Bener
12	Wis urip mulyo ojo lali sedulor	Salah
	Wis urip mulya aja lali sedulur	Bener

Untuk download materi, klik gambar di bawah ini :

Demikian tadi sedikit pembahasan tentang Materi Daring Bahasa Jawa Kelas 7 “Tembung Rangkep, Sasmitaning Tembang Macapat, Araning Papan Dll”, semoga bermanfaat bagi kita semua dan semoga bahasa jawa tetap lestari sepanjang masa. aamiin….